Kunst en zorg, op pad met de karavaan. Wat is de rol van de kunst?
In de aanloop naar de opening van een nieuwe locatie van het Odensehuis in de Groningse wijk Beijum trok De Demensplek Karavaan in maart 2024 langs drie verschillende plekken. Het doel van deze reis was om te vertellen over deze nieuwe locatie van het Odensehuis en om verder in gesprek te gaan over de zorg. Wat is de rol van de kunsten binnen deze samenwerking?
Patrick Boon, Coördinator van het Odensehuis in Groningen begint te vertellen. "Het is heel mooi om met de karavaan op pad te gaan met allemaal verschillende mensen. Er waren vrijwilligers bij van het Odensehuis, stagiaires van het Odensehuis en er waren ook studenten van de kunstacademie. Dat zijn allemaal echt hele verschillende mensen met achtergronden uit verschillende werelden. Ik vind dat heel leuk, iedereen praat ook allemaal heel anders. Maar als je dan daar met elkaar staat, klikt dat in één keer. Je hebt met elkaar een bepaalde missie en dan word je op een heel natuurlijke manier één met elkaar.
De mensen van de kunstacademie of de kunstenaars, die vroegen soms: ‘Kun je wat meer vertellen over dit gesprek?’
De kunstenaars kijken naar het verloop van het gesprek en vragen zich af wat er gebeurt. Zij halen er iets uit wat dat me eigenlijk niet was opgevallen, dat zie ik ook aan de tekeningen die gemaakt zijn. Je houdt elkaar scherp. Iemand haalt er andere dingen uit en als je dat aan elkaar vertelt en kunt laten zien, krijg je een completer verhaal met andere perspectieven. In die zin zou je ook kunnen zeggen dat wij op een gegeven moment soms in een bepaalde trechter denken en zitten en dat het goed is als er andere mensen bijkomen die het breder maken."
Evanne is student op Kunstacademie Minerva: "Ik had van tevoren niet echt een verwachting van wat ik zou gaan maken vanuit mijn rol als kunstenaar. Ik wilde er juist open in gaan en kijken wat op dat moment het beste voelde. In het begin wilde ik me meer als observator op de achtergrond houden, omdat ik dan vaak makkelijker in mijn rol als maker kom. Dus ik ben gewoon bij gesprekken gaan staan of er net naast gaan zitten zodat ik op een afstandje mee kon luisteren en heb daar observaties over geschreven.
Ik heb bijvoorbeeld een gedicht geschreven over boodschappen doen. Dat is iets wat mensen dagelijks of wekelijks doen, iets wat nodig is, waardoor je op de rails blijft. Op een gegeven moment, voor mensen met dementie, is dat iets wat super lastig kan zijn. Het zijn dingen die je moet onthouden, je moet er naartoe lopen, je moet weer naar huis kunnen komen. Je staat in een winkel, met allerlei prikkels om je heen. En je merkt gewoon dat daar ook een soort van verbaasdheid is bij de mensen; 'oh, wat moest ik ook alweer of wat heb ik nodig? Of wat heb ik nou in mijn mandje?' Maar ook een soort teleurstelling dat je dat niet meer in je eentje kunt. Het kan zo achteruitgaan dat je de dagelijkse dingen zoals een boodschap doen, niet meer kunt doen. Dat is heel confronterend, natuurlijk.
Vanuit mijn rol als maker denk ik wel dat we kunnen kijken naar een andere manier waarop we iets kunnen betekenen voor iemand met dementie. Dat heeft niet altijd te maken met medicatie, maar misschien wel met een plek, zoals het Odensehuis of de DeMensPlek. Plekken waar over dementie gesproken kan worden of waar mensen dingen kunnen maken en creëren. Dat zijn hele belangrijke aspecten waar soms te laat of niet naar wordt gekeken en wat van heel veel waarde kan zijn."
Marcella is onze vaste tekenaar bij de karavaan. Zij tekent de gesprekken 'live' op en deelt ze soms met de bezoekers. Over het tekenen vertelt ze het volgende: "Het terugkoppelen de tekeningen is nog iets waar we een weg in aan het zoeken zijn. Want het voelt niet altijd juist om aan het eind van het gesprek gewoon iets voor iemands gezicht te schuiven: ‘Hé, ik heb je getekend.’ Het voelt ook vreemd om iemand te tekenen en dat nooit aan diegene terug te geven. Dus daar zijn we nog wel in aan het zoeken. Voor nu gaat het voornamelijk om het vangen van de verhalen, niet zozeer de specifieke mensen. Dat hoort ook bij hoe ik teken, dat is best snel. Het gaat meer om de sfeer en de dynamiek te vangen. Daardoor ben ik ook minder snel geneigd om het aan een specifiek persoon terug te geven.
Tijdens het tekenen focus ik mij volledig op iemand. Ik denk dat dat een effect heeft op hoe je praat, dat iemand al je aandacht krijgt. Dat geeft een hele andere spanning, mensen zijn er niet aan gewend om getekend te worden. Nu is het vaak naderhand dat we, als de mensen die bij de kar waren bij elkaar komen, de tekeningen met elkaar bekijken. Om te zien welke gesprekken we hebben gehad en wat er allemaal is gebeurd. Het heeft vaak een samenvattende functie, omdat ik meerdere momenten heb gevangen.
Ik denk dat ik goed ben in het vangen van wat mensen bedoelen. Bijvoorbeeld in een tekening van Patrick die in gesprek ging met iemand die zelf dementie had. Dan heb ik daar de startzin bijgeschreven: ‘kent u iemand met dementie?’ En dan daar heel vrolijk met een uitroepteken bij ‘ja, ik!’. Het mag er zijn! Wat ik heb teruggekregen is dat er soms een soort vrolijkheid uit mijn tekeningen straalt, dat het wel gemoedelijk is. En dat in contrast met die toch wel pijnlijke en emotionele gesprekken die er soms plaatsvinden. Het is mooi om te zien dat die openheid juist voor gemoedelijkheid zorgt. "
